تعریف پرسشنامه

پرسشنامه(پرسشنامه استاندارد یا پرسشنامه محقق ساخته) ابزاری برای اندازه‌گیری متغیرهای پنهان در یک پژوهش است. به عبارتی پرسشنامه شامل گروهی از سؤالات ‌است که یک متغیر را که به صورت فیزیکی نمی‌توان آن را مورد سنجید، اندازه‌گیری می‌کند(اکبری،۱۳۹۴).

به عنوان مثال برای اندازه‌گیری متغیری همچون وزن می‌توان هرکدام از اعضای نمونه را بر ترازو قرار بدیم و وزن آنها را ثبت کنیم ولی آیا برای اندازه‌گیری متغیر استرس افراد نیز می‌توان همچون وزن آنها عمل کرد؟ هدف از طرح این سوال تعریف متغیر پنهان بود. در این مطلب متغیر استرس افراد یک متغیر پنهان می‌باشد و جهت اندازه‌گیری آن باید به پرسشنامه متوسل شد.

انواع پرسشنامه

الف: پرسشنامه محقق ساخته

پرسشنامه محقق ساخته نوعی از پرسشنامه است که پژوهشگر در راستای اهداف تحقیق خود آن را طراحی می‌کند. به عنوان مثال پژوهشگری قصد یک تحقیق محلی را دارد و می‌خواهد ویژگی‌های اخلاقی یک محله را بسنجد. در این راستا محقق تعدادی سوال در جهت ویژگی‌های آن محله طراحی می‌کند. این محقق به پرسشنامه‌ای که قبلا طراحی شده است و مورد ارزیابی قرار گرفته است به دلیل آن که با آن پرسشنامه به اهداف تحقیق خود نمی‌رسد استفاده نمی‌کند و نهایتا نتایج تحقیق خود را با سوالاتی که متناسب یا ویژگی‌های آن محله و ویژگی‌های تحقیق خود می‌باشد، کامل می‌کند. 

ب: پرسشنامه استاندارد

پرسشنامه استاندارد یا پرسشنامه هنجار شده، پرسشنامه‌ای است که در راستای طراحی آن پژوهشی انجام شده است که در قالب یک مقاله علمی پژوهشی یا مقاله بین‌المللی در دسترس جامعه عملی قرار گرفته است. در مسیر طراحی پرسشنامه استاندارد ابتدا سوالاتی متناسب با متغیر مورد بررسی طراحی می‌شود. در مرحله دوم پایایی و روایی پرسشنامه بررسی می‌گردد به طوری که برای بررسی پایایی پرسشنامه، شاخص آلفای کرونباخ مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین برای بررسی روایی نیز از روایی صوری و روایی محتوایی و … استفاده می‌شود.

در مرحله سوم برای تعیین ابعاد یا مولفه‌های پرسشنامه مورد نظر از روش تحلیل عاملی اکتشافی کمک گرفته می‌شود. روش تحلیل عاملی اکتشافی در جهت خوشه‌بندی سوالات گام بر‌می‌دارد. به عبارتی ابعاد یا مولفه‌های پرسشنامه مورد نظر را مشخص می‌کند. لازمه تایید ابعاد یا مولفه‌های پرسشنامه مورد نظر، بررسی آزمون بارتلت و شاخص KMO می‌باشد که باید در کل آزمون بارتلت معنی‌دار باشد(سطح معنی‌داری کمتر از ۰.۰۵ باشد). و همچنین شاخص KMO باید بیشتر از ۰.۷ باشد.

ویژگی‌های پرسشنامه استاندارد

یک پرسشنامه استاندارد باید ویژگی‌های زیر را دارا باشد.

• اسم طراح پرسشنامه مشخص باشد.
• سال طراحی پرسشنامه مشخص باشد.
• تعداد سوالات مشخص باشد.
• تعداد خرده ‌مقیاس‌‌‌ها یا ابعاد یا مولفه‌های آن با سوالات مرتبط با هر خرده‌ مقیاس یا بعد یا مولفه مشخص باشد.
• دارای نحوه‌ی روش اجرا باشد.
• شیوه‌ی نمره گذاری مشخص باشد(طیف لیکرت سه‌تایی، پنج‌تایی، هفت‌تایی…).
• روایی و پایایی آن مشخص و مورد تایید باشد.
• نحوه‌ی محاسبه‌ی نمره کل آن مشخص باشد.
• حدود نمره کل پرسشنامه مشخص باشد(به عنوان مثال برای یک پرسشنامه با ۱۱ سوال موارد زیر را داریم:

                در صورتی که نمره کل پرسشنامه بین ۱ تا ۱۱ باشد، میزان متغیر در این جامعه ضعیف می‌باشد.

                در صورتی که نمره کل پرسشنامه بین ۱۱ تا ۲۸ باشد، میزان متغیر در سطح متوسطی می‌باشد.

                در صورتی که نمره کل پرسشنامه بالای ۲۸ باشد، میزان متغیر  بسیار خوب می‌باشد.

دلیل ارجعیت پرسشنامه استاندارد به پرسشنامه محقق ساخته

1. به دلیل اینکه اکثر پژوهشگران برای بررسی اهداف تحقیق خود از پرسشنامه استاندارد استفاده می‌کنند امکان مقایسه بین تحقیقات مختلف وجود دارد.
2. نتایج آن دقیق و قابل اعتمادتر و قابل تعمیم به کل جامعه است.
3. پایایی پرسشنامه استاندارد نسبت به پایایی پرسشنامه محقق ساخته قابل توجیه‌تر است.
4. روایی پرسشنامه استاندارد نسبت به روایی پرسشنامه محقق ساخته از اعتماد بیشتری برخوردار است.